کارگران ایرانی شاغل در عراق گرفتار مسائل و مشکلات متعددی هستند و رسیدگی به وضعیت آنها نیاز به همبستگی همه‌جانبه‌ای دارد که در شرایط کنونی وجود ندارد.
به گزارش «نبض‌بیمه»؛سیر صعودی مهاجرت نیروی انسانی از دو دهه گذشته در ایران آغاز شده و این روند همچنان ادامه دارد. مقصد مهاجران با توجه به هدف، شرایط و وضعیت اقتصادی آنها تغییر می‌کند؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد از کشورهای اروپایی تا کشورهای حوزه خلیج‌فارس میزبان ایرنیان هستند. کسانی که با هدف اشتغال دست به مهاجرت می‌زنند، به دو دسته تقسیم می‌شوند: نخست مهاجرانی که به کشورهای اروپایی می‌روند و به احتمال فراوان شهروند این کشورها شده‌اند؛ این گروه اغلب از تحصیلات آکادمیک بالایی برخوردار هستند و سطح رفاه خوبی دارند. در مقابل این گروه، کسانی هستند که به صورت مقطعی و حتی ماهانه به کشورهای حوزه خلیج‌فارس یا همسایه سفر می‌کنند تا بتوانند معیشت خود و خانواده‌هایشان را تامین کنند.
کارگران استان‌های مرزی یا محروم اغلب گروه دوم را شکل داده‌اند؛ کشور عراق در میان این افراد محبوبیت بیشتری دارد زیرا به نظر می‌رسد امکان سفر به این کشور برای آنها سهل‌تر است؛ اگرچه فعالان کارگری باور دارند که مشکلات بسیاری در این مسیر پیش‌روی نیروی کار مهاجر وجود دارد چراکه او بدون در نظر گرفتن ملیت، از حقوق شهروندی برابر برخوردار است.
مطابق قوانینِ هر کشور کارگر مهاجر نیز حق بیمه و دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی دارد، اما اگر مجوزی در کار نباشد و به قول معروف کارگر «کار سیاه» انجام دهد اوضاع کاملا فرق می‌کند. علاوه بر اینکه شاغلان در کار سیاه از بسیاری از حقوق و مزایای نیروی کار مثل دستمزد عادلانه و حق بیمه محروم هستند، این کارگران در بحبوحه کرونا به سختی می‌توانند از خدمات بهداشتی و درمانی استفاده کنند.
اما تب مهاجرت کارگر و استادکار ایرانی به واسطه افزایش نرخ بیکاری، مشکلات معیشتی و روند صعودی قیمت ارز و کاهش ارزش پول ملی همچنان روندی صعودی دارد و به نظر می‌رسد، مهاجرت به کشورهای همسایه با هدف اشتغال جزو لاینفک بازار کار کشور خواهد شد.
واهمه‌هایی برای وضعیت نیروی کار مهاجر ایرانی
محرومیت از حداقل مزد و قرارداد کار رسمی تنها بخشی از مشکلات کارگران ایرانی در عراق به حساب می‌آید اما عدم رعایت اصول ایمنی و در خطر بودن جان کارگران مهاجر، یک معضل بسیار اساسی‌تر است. تعداد کارگران ایرانی حادثه دیده در عراق محدود نیست آنهم حوادثی که به واسطه کمبود تجهیزات ایمنی اتفاق می‌افتد. میکائیل صدیقی (رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی مریوان و سروآباد) در ارتباط با این موضوع گفت: شرایط کاری کارگران مهاجر ایرانی در عراق مناسب نیست؛ به تبع نرخ بالای مهاجرت به این کشور میزان دستمزد کاهش یافته است. در این میان مزد ناکافی تنها مشکل نیروی کار مهاجر نیست؛ بلکه مصائب و مشکلات فراونی بر سر راه آنها قرار دارد. از محل اسکان تا فقدان ایمنی، چالش‌های این گروه هستند. به طور قطع، نیروی کار مهاجر سقف مناسبی برای اسکان ندارد و برای تامین تکه‌ای نان ناچار است که در شرایط غیرایمن کار کند.
بیمه کارگران مهاجر قطع می‌شود
انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی بارها نسبت به رویکرد سازمان تامین اجتماعی نسبت در مقابل کارگران صنعت ساختمان انتقاداتی وارد کرده‌اند. اصلاح ماده ۵ بیمه کارگران ساختمانی یا قطع بیمه لوله‌کشان آب و گاز تنها بخشی از اعتراض این انجمن است. به گفته رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی مریوان و سروآباد، تامین اجتماعی، بیمه کارگرانی که به صورت مقطعی برای اشتغال به عراق می‌روند را قطع می‌کند. این اقدام غیرمنصفانه است؛ این گروه شغلی کارگران اغلب برای ۲۸ روز به این کشور می‌روند و پس از این بازه زمانی به ایران بازمی‌گردند. و اگر این مدت زمانی حتی یک روز هم افزایش یابد، مبلغ ۲۰ هزار دینار عراقی معادل ۳۰۰هزار تومان جریمه می‌شوند. پرسشی مطرح می‌شود، آیا کارگران در این شرایط می‌توانند برای همیشه در عراق ساکن شوند؟ پاسخ به این سوال منفی است، خانواده‌های آنها نیز در ایران هستند. در جریان این سفر کاری، اگرچه مشکل معیشت آنها به صورت مقطعی برطرف می‌شود اما با معضلی بزرگتر به نام بیمه روبرو هستند.
صدیقی گفت: انتظار داریم که سازمان تامین اجتماعی چنین دستورالعمل‌هایی را صادر نکند.
تا امروز هیچ آمار دقیقی از تعداد کارگران مهاجر ایرانی شاغل در خاک عراق وجود ندارد ولی برآوردهای اولیه نشان می‌دهد، حدود ۳۶ هزار نفر در کردستان عراق اشتغال دارند. به گفته صدیقی، آماری تقریبی براساس اطلاعات منتشر شده از سوی سندیکای عراق اعلام شده که البته غیررسمی است. برآوردهای سازمان تامین اجتماعی هم نشان می‌دهد، حدود ۱۲هزار نفر در عراق مشغول به کار هستند. در این میان کارگرانی از استان‌هایی آذربایجان، کرمانشاه، بوشهر، کردستان به عراق می‌روند، اغلب مهاجران اهالی روستاهای محروم یا ساکن استان‌های مرزی هستند. به گونه‌ای که اگر حتی روند مسیر تهران به کردستان عراق را بررسی کنیم حتی اگر این سفرها با هواپیما صورت گیرد، حدود ۸۰ درصد مسافران را کارگران تشکیل می‌دهند.
کارگران مهاجر نیاز به حمایت دارند
در حال حاضر برخی از مرزها باز است اما کارگران برای خروج نیاز به کارت الکترونیک واکسن دارند و کسانی که هم که کارت واکسن نداشته باشند باید مبلغ ۴۰ هزار دینار برای آزمایش تست کرونا پرداخت کند.
صدیقی معقتد است؛ اشتغال کارگران مهاجر در کشورهای همسایه نه تنها فرصت ارزآوری را فراهم می‌کند بلکه امکان دسترسی به فرصت‌های شغلی را برای کارگران داخل ایران بیشتر می‌کند زیرا تعداد متقاضیان کار کمتر می‌شود. به گفته وی، در شرایط فعلی که نرخ تورم بسیار زیاد است و کارگران در تنگنای معیشتی قرار دارند، شاید اشتغال در کشور همسایه فرصت مناسبی باشد. به ویژه امروز که در آستانه فصل زمستان قرار داریم؛ میزان کارگران ساختمانی بیکار افزایش خواهد یافت. حال آنکه شرایطی باید ایجاد شود تا امکان اشتغال کارگران به صورت قانونی در عراق فراهم شود.
سال گذشته، کارگروهی با عنوان «حل مشکلات و معضلات کارگران ساختمانی کردستان» به ریاست استاندار در استانداری کردستان تشکیل شد. اعضا سپس تصمیم گرفتند در بازه زمانی‌های چهار ماهه، جلساتی را در ارتباط با وضعیت کارگران مهاجر تشکیل دهند. تصمیم بر این بود تا چند نفر از اعضای کارگروه برای بررسی و حل مشکلات کارگران به عراق سفر کنند اما به دلیل محدودیت‌های ایجاد شده ناشی از شیوع ویروس کرونا، چنین تصمیمی عملی نشد. پس از منحل شدن سفر اعضا، کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی استان کردستان به صورت مستقل وارد عمل شد تا شاید بتواند وضعیت کارگران مهاجر را بهبود بخشد.
صدیقی در این‌باره گفت: متاسفانه هیچ نهاد دولتی از این موضوع حمایت نمی‌کند. تنها جلساتی میان انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی و سندیکای کارگری عراق برگزار شده و این سندیکا وعده داده که در صورت بروز مشکلات برای کارگران ایرانی، مسائل و مشکلات را پیگیری کند.
رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی مریوان و سروآباد باور دارد، معاونت کارآفرینی وزارت کار می‌تواند به موضوع کارگران ایرانی شاغل در عراق ورود کرده و مسائل و مشکلات آنها را پیگیری کند. به گفته وی، کارگران صنعت ساختمان حدود ۶ ماه از سال را بیکار هستند؛ آنها به واسطه رونق ساخت و ساز در عراق می‌توانند از فرصت اشتغال برخوردار شوند و ما انتظار داریم که معاونت کارآفرینی متولی امور و مشکلات نیروی کار مهاجر باشد.
سخن پایانی
میزان نرخ بیکاری در استان‌های مرزی بسیار بالاست و در این میان راهکارهایی مثل بازارچه‌های مرزی هم نتوانسته مشکلات این استان‌ها را حل کند و درنتیجه شعله‌های امید در دل مردمان این استان‌ها برای اشتغال و تامین معیشت خاموش شد. به گفته نیروی کار این منطقه، هیچ کسب و کار درست و حسابی یا کارخانه و واحد صنعتی وجود ندارد و مردها یا کوله‌بری می‌کنند، یا برای کارگری به تهران می‌آیند یا مثل برای کارگری و دستفروشی به عراق می‌روند.
